Anlatım Biçimleri (Teknikleri)

Anlatım biçimleri, anlatılan konunun ne şekilde anlatıldığını, hangi üslupla aktarıldığını gösteren bir kavramdır. Konuşmacının ya da yazarın anlatmaya çalıştığı metinde kullanmış olduğu üslubu ile biz bu konuşmanın yazının anlatım biçimleri hakkında çıkarımda bulunuruz. Yani kısacası anlatım biçimleri, cümlelerin “nasıl, ne şekilde” aktardığını bizlere gösterir.

Öyküleyici Anlatım

• Bir olayın yer, kişi ve zaman öğeleriyle anlatılmasıdır.
• Zaman akışı söz konusudur.
• Anlatılanlar tek kare fotoğrafa sığmaz.
• Çekimli fiiller çoktur. (geldi, uğramış, gidecek vb.)

ÖRNEK METİN:
Akşam yavaş yavaş yüzünü gösterirken, Hacı Ziya’nın masası yine kalabalıktı; onun anlattıklarını diğerleri tatlı tatlı dinlerken Şükrü Ağa geldi. Rengi soluk, durumunda bir gariplik vardı. Selam vermedi. Kenardaki boş sandalyeyi aldı ve uzakta bir yere oturdu. Tavrı, davranışı herkesin dikkatini çekti. Şükrü Ağa’nın sevmediği insanların masasına oturmadığını bilirlerdi; aralarında öyle bir kişi de yoktu.

ÇÖZÜMLEME:
Yer: Anlatılanlarla yerin bir kahvehane ortamı olduğu aşikar.
Kişiler: Hacı Ziya, Şükrü Ağa ve diğerleri.
Zaman: Akşam
Zaman Akışı: Şükrü Ağa’nın gelmesi, selam vermeden geçmesi, boş sandalyeyi alarak oturması… Bunların hepsi bir zamansal akışın varlığını gösterir.
Fotoğraf Kareleri: Yukarıda zaman akışındaki her bir durumu tek bir kare fotoğrafa sığdırmak mümkün değildir. Olanları fotoğraflamak için birden fazla fotoğraf karesi gereklidir.
Çekimli Fiiller: kalabalıktı, geldi, selam vermedi, oturdu, dikkatini çekti, bilirlerdi…

ÖRNEK METİN:
On altıncı katta asansörden indik. Bana odayı gösterecek çocuğun peşinden yürüyordum. Çocuk kısa bir koridoru geçti, bir odanın önünde durdu. Ben de durdum. Kapıyı açtı, içeri girdik. Perdeler sıkı sıkıya kapalı. Çocuk perdeleri açıp dışarıyı göstermek istedi. Engel oldum. Lambaları yaktı. Banyonun kapısını açtı. Bir şey isteyip istemediğimi sordu. İstemediğimi söyledim. Bahşişini verdim, gitti.

ÇÖZÜMLEME:
Yer: Anlatılanlarla yerin bir otel ortamı olduğu aşikardır.
Kişiler: Odayı gösterecek kişi ile odayı kiralayan kişi.
Zaman: Net bir zaman söz konusu değil; perdelerin kapalıyken açmaya çalışılması gündüz vaktini işaret etmektedir diyebiliriz.
Zaman Akışı : Asansörden inmeleri, koridordan geçmeleri, kapıyı açmaları, çocuğun perdeleri açmaya çalışması, banyonun kapısını açması, bahşiş verilmesi…
Fotoğraf Kareleri : Olanları fotoğraflamak için birden fazla fotoğraf karesi gereklidir.
Çekimli Fiiller: İndik, yürüyordum, geçti, durdu, durdum, istedi, sordu, söyledim, gitti…

Betimleyici Anlatım (Tasvir)

• Anlatılan çevre, kişi ve varlığın belli bir izlenimini yaratmak için başvurulan anlatım biçimidir.
• Adeta sözcüklerle resim yapılır.
• Anlatılanlar tek karelik bir fotoğrafa sığabilir.
• Niteleme sıfatlarından ve zarflardan sıkça yararlanılır.

ÖRNEK METİN:
Davulcu da inadına güzel giyinmişti. Beyaz şalvarı, içine dört kişi girecek kadar genişti. Sırtında, güneşle yanıp sönen sarı atlastan bir gömlek, belindeki kırmızı kuşağın üzerinde, siyah meşini parıl parıl bir eski zaman silahlığı vardı…

ÇÖZÜMLEME:
Kişi İzlenimi: Burada anlatılan kişi davulcudur ve bu davulcu tasvir edilmiştir.
Sözcüklerle Resmetmek: Anlatılanlarla zihinde oluşturulan görüntü bir resme dönüştürülebilir.
Tek Kare Fotoğraf: Davulcunun görüntüsü yüzlerce cümleyle de anlatılmış olsa, biz tek bir fotoğraf karesine sığdırabiliriz. Çünkü yapılan farklı farklı eylem yoktur. Sadece davulcunun görüntüsü anlatılmıştır.
Niteleme Sıfatları ve Zarflar: Güzel giyinmek, beyaz şalvar, geniş, sarı atlastan gömlek, kırmızı kuşak, parıl parıl…

ÖRNEK METİN:
Sarı yağmur incecik, ışığın üstüne yağan başka bir ışık gibi iniyordu. Yerler, ince yağmuru buradan alıp hızla az öteye döküveriyordu. Kuşlar boyunlarını içlerine çekmişler, tüyleri domur domur, dallarda kıpırtısız duruyor. Yağmurun içinden mor bir kelebek seli geçti.

ÇÖZÜMLEME:
Çevre İzlenimi: Yağmurun yağdığı bir mekanın görüntüsü anlatılmış.
Sözcüklerle Resmetmek: Anlatılanlarla zihinde oluşturulan görüntü bir resme dönüştürülebilir.
Tek Kare Fotoğraf: Çevrenin görüntüsü yüzlerce cümleyle de anlatılmış olsa, biz tek bir fotoğraf karesine sığdırabiliriz. Bu anlatılan manzaranın fotoğrafı elimizde olsaydı biz o fotoğrafa bakarak yine aynı cümleleri kullanabilirdik.
Niteleme Sıfatları ve Zarflar: Sarı, incecik, domur domur, mor…

Açıklayıcı Anlatım

• Okuyucuya herhangi bir konuda bilgi vermek amacıyla yazılan parçalardaki anlatımdır. Amaç bilgi vermektir. Yazar bunu belli eder.
• Genelde ciddi bir konudan bahsedilir (Bilim, tarih vs.). Ciddi bir konu olmasa dahi anlatımı uzmanlık gerektirir.
• Anlatım nesneldir.

ÖRNEK METİN:
Halk edebiyatı konusu olan manilerin başlıca konusu aşktır. Bununla beraber çok çeşitli konularda da yazılı. Halk arasında mani söyleme mani yakmak mani düzmek mani söyleyenlere ise manici mani yakıcı mani düzücü denir. Anonim halk edebiyatının en yaygın nazım şeklidir…

ÇÖZÜMLEME:
Verilen Bilgi: Türk Edebiyatında “mani” hakkında bilgi.
Konu Ciddidir : Amaç mani hakkında bilgi vermek olduğu için, bu durum hem uzmanlık gerektirir, hem de bilimsel bir nitelikte bir konudur.
Anlatım Nesneldir: Kişisel yorumlarını katmadan bilgiyi olduğu gibi aktarmıştır.

Tartışmacı Anlatım

• Bu anlatım biçiminde, bir fikre karşı çıkılır. Karşı çıkılan fikir, sanatçının fikirleriyle çürütülmeye çalışılır.
• Tavır saldırgancadır.
• Senli benli söyleyiş vardır.
• Bazen soru sorulur cevap verilir.
• Bilimsellik değil, öznellik esastır.

ÖRNEK METİN:
Çevre problemi kaybedilmiş bir davadır. Çevrecilerin, iktisatçıların, politikacıların ve tabiat alimlerinin gayretleri boşuna. Binlerce yıldan beri Alaaddin’in lambasını kurcalayarak dışarı çıkarıp emrimize râm olmasını istediğimiz cin artık bize hükmediyor. Teknoloji ve kitlevi üretim… Şimdi tabiat hışmına ve intikamına uğramaktayız. Siyasilerimiz ve teknokratlarımız insanlığın yeni efendisine durup dinlenmeksizin arz-ı ubûdiyet ederken, çevrecilerin ümitsiz çabaları insana burkuntu veriyor.

ÇÖZÜMLEME:
Anlatım biçimleri ile ilgili bu bilgileri edindikten sonra sizlere tavsiyemiz evinizdeki bir kaç kitabı bu bilgiler doğrultusunda incelemeniz, anlatım biçimlerini bulmaya çalışmanız olacaktır. Eminiz ki bu sizlere bu konuda oldukça hız kazandıracaktır.