Ek Fiil – Ek Fiilin Görevleri – Hikaye Rivayet Şart

EK FİİL NEDİR?

Bilindiği gibi fiiller;  iş, oluş ve durum bildiren, tek başına anlamı olan, çeşitli kip ve şahıs ekleriyle çekimlenen sözcüklerdir.  Peki, fiiller kategorisinde incelenen ek fiil nedir? Bir fiil çeşidi midir? Fiiller gibi çekimlenebilir mi? Olumsuz çekimleri yapılabilir mi? Ek fiilin görevleri nedir? Tüm bu soruların cevabını aşağıda detaylı şekilde ele almaya çalışacağız.

Ek fiil, tek başına bir anlamı olmayan ancak eklendiği sözcüğe çeşitli anlamlar yükleyen ve bazı görevleri bulunan “imek” fiilidir. Fiilin kökü “i” olup, yanına gelen “-mek” eki, “i”nin fiil olduğunu göstermek için kullanılan mastar ekidir.  “i-(mek)” fiili sözcük olma özelliğini yitirip daha çok ek olarak kullanıldığından ve tek başına anlamı olmadığından diğer fiillerden ayrılır ki bu yüzden “ek fiil” adını almıştır.

Ek fiil;  fiiller gibi çekimlenebilir, yani kip ve şahıs ekleri alabilir; fakat fiillerin alabildiği tüm haber ve dilek kiplerini alamaz. Peki hangi kiplerle ek fiil çekimi yapılabilir?

Ek fiilin sadece 4  kiple çekimi vardır. Bunlar:

ÖRNEKLER

– Film çok güzeldi.  (güzel idi)
– Rasyonel sayılar konusunu çoktan öğrenmişti. (öğrenmiş idi)

– Aldığın şeyler çok pahalıymış. (pahalı imiş)
– “Yusuf ile Züleyha” romanını tekrar okuyacakmış. (okuyacak imiş)

– Yatağın dağınıksa toplar mısın? (dağınık ise)
– Kardeşin uyandıysa her şeyi anlatacaktır. (uyandı ise)

– Belki de söyledikleri doğrudur.

DİKKAT: Yukarıdaki cümlelerdeki gibi, ek fiilin “idi,” “imiş,” “ise” gibi şekilleri, kendinden önceki sözcükle ayrı yazılabileceği gibi, sözcükle bitişik de yazılabilir. Sözcükle bitişik yazıldığında, “i” ek fiilinin düştüğünü ve sadece kip ekinin sözcükle bitişik yazıldığını görebilirsiniz.

ÖNEMLİ: Yukarıdaki cümlelerde dikkat etmeniz gereken bir şey de kip eklerinin isim soylu sözcüklere gelmiş olmasıdır. Fiillere gelen kip eklerinin doğasına aykırı gibi duran bu durum aslında ek fiilin düşmüş olmasından kaynaklanır. Yani kip ekleri aslında isme değil, yine fiile (düşen ek fiile) gelmektedir.

EK FİİLİN GÖREVLERİ

Ek fiilin temel iki görevi vardır:

1-İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem yapar.

2-Basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.

1-İSİM VE İSİM SOYLU SÖZCÜKLERİ YÜKLEM YAPAR:

Şimdi ek fiilin, isim soylu sözcükleri nasıl yüklem yaptığını inceleyelim.

1.a. Ek Fiilin Görülen/Bilinen Geçmiş Zamanı (idi)

Nasıl Çekimlenir?

ÖRNEK CÜMLELER

– Mesleğimi yapamadığım için mutsuzdum.
(mutsuz idim)

– Canım kuzenim, sen gençliğinde bile çok güzeldin.
(güzel idin)

– Hem evinde hem iş yerinde oldukça başarılı bir kadındı.
(kadın idi)

– Sen ve ben çok iyi bir ekiptik.
(ekip idik) (“d→t” ünsüz benzeşmesi meydana gelmiştir)

– Siz de geçmiş yıllarda kulübümüze üyeydiniz.
(üye idiniz) (“y” kaynaştırma harfi)

– Hazırlıklı olmamalarına karşın konuya hakimdiler.
(hakim idiler) (hakimlerdi)

Olumsuzu Nasıl Yapılır?

Ek fiillin görülen geçmiş zamanının olumsuzu “değil” kelimesiyle yapılır. “Değil” kelimesi ek fiilden önce gelir.

ÖRNEK CÜMLELER
– Çok para verip aldığı arabanın motoru güçlü değildi. (değil idi)
– Hayalini süsleyen gelinlik bu değildi.(değil idi)

1.b. Ek Fiilin Öğrenilen/Duyulan Geçmiş Zamanı (imiş)

Nasıl Çekimlenir?

ÖRNEK CÜMLELER

– Bu ay faturaları ödeyecek kişi benmişim.
( ben imişim)

– Zannettiğimden de akıllıymışsın.
(akıllı imişsin) (“y” kaynaştırma harfi)

– Yemekte şehriye çorbası varmış.
(var imiş)

– Anladım ki bu dünyada aslında hep yapayalnızmışız.
(yapayalnız imişiz)

– Siz paradan değil, yürekten yana zenginmişsiniz.
(zengin imişsiniz)

– Denizin sokak çocukları martılarmış.
(martılar imiş)

Olumsuzu Nasıl Yapılır?

Ek fiillin öğrenilen geçmiş zamanının olumsuzu da “değil” kelimesiyle yapılır.

ÖRNEK CÜMLELER
– Yollar, sanıldığı gibi karla kaplı değilmiş. (değil imiş)
– Sekreterini aradım ama müsait değilmişsin (değil imişsin)

1.c. Ek Fiilin Şartı (ise)

Nasıl Çekimlenir?

ÖRNEK CÜMLELER

– Akşamları çok yorgunsam spora gitmem.
(yorgun isem)

– Yalnızsan ve çaresizsen hiç kimse acımaz bu zamanda.
(yalnız isen ve çaresiz isen)

– Gözlerin bozuksa seni mülakatta elerler.
(bozuk ise)

– Eğer aynı düşüncedeysek siz de bu konuda bize destek olmaya çalışın.
(düşüncede isek)

– Açsanız size yemek alabilirim.
(Aç iseniz)

– Kırşehirliyseler bizim kültürümüze de yakın sayılırlar.
(Kırşehirli iseler)  (Kırşehirlilerse)

Olumsuzu Nasıl Yapılır?

Ek fiillin şartının olumsuz çekimi “değil” kelimesiyle yapılır.

ÖRNEK CÜMLELER
– Sorular zor değilse neden bu kadar yanlış yaptın? (değil ise)
– Formu dolduran sen değilsen bu imza kimin olabilir? (değil isen)

UYARI: Bağlaç olan “ise” ile ek fiil olan “ise” birbiriyle karıştırılmamalıdır. Ek fiilin olumsuzu yapılabilir ve cümleye şart anlamı katar; buna karşılık bağlaç olan “ise”nin olumsuzu yapılamaz ve şart anlamı sağlamaz, cümlede karşılaştırma yapılmasını sağlar.

ÖRNEKLER:

– Bu duyduklarım doğru ise onlara dava açacağım.
Şart Anlamı: Dava açmasının şartı duyduklarının doğru olması
Olumsuzu Yapılabilir: Bu duyduklarım doğru değilse onlara dava açmayacağım.


– Tansiyonu yüksek, ateşi ise normalin üstünde.
Bağlaç: Tansiyon ile ateş karşılaştırılmış
Olumsuzu yapılamaz: Tansiyonu yüksek, ateşi değil ise normalin üstünde.

1.d. Ek Fiilin Geniş Zamanı (dır)

Nasıl Çekimlenir?

ÖRNEK CÜMLELER

– Enstrüman çalma konusunda oldukça yetenekliyimdir. (yetenekliyim)

– Sandığımdan daha da hızlısın.

– Yeni tasarladığım ayakkabı son derece modern ve şık bir görünüme sahip. (sahiptir)

– Bu sezon, geçen yıla göre daha başarılı bir takımız.

– Yumurta sanatını en iyi icra eden sizsiniz

– Senden bana haber getiren yeşilbaşlı telli turnalardır.

Olumsuzu Nasıl Yapılır?

Ek fiilin geniş zamanının olumsuzu da “değil” kelimesi ile yapılır.

ÖRNEK CÜMLELER
– Bu hayatta hiç kimse mükemmel değildir.
– Görülen o ki meşgul değilsiniz.

2-BASİT ZAMANLI FİİLLERİ BİRLEŞİK ZAMANLI YAPAR:

Ek fiilin diğer görevi de basit zamanlı bir fiilin, birleşik zamanlı fiil olarak çekimlenmesini sağlamaktır. Bu görevini öğrenmek için önce basit zamanlı fiil nedir bunu görelim:

İşte ek fiiller bu basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiillere dönüştürürler. Aşağıdaki tabloyu inceleyelim.

Birleşik zamanlı fiiller 3’e ayrılır:

1. Hikâye birleşik zamanlı fiiller (idi)
2. Rivayet birleşik zamanlı fiiller (imiş)
3. Şart birleşik zamanlı fiiller (ise)

2.a. Hikâye Birleşik Zamanlı Fiiller

Fiil kipleri ile ek fiilin görülen geçmiş zamanı olan “idi”nin birleşmesi ile oluşan fiillerdir. Aşağıdaki tabloda hikâye birleşik zamanlı fiil çekiminin nasıl meydana geldiğine ve örnek kelimelere yer verilmiştir.

Emir kipi dışında bütün kiplerin hikâye şekilleri vardır ve kipin çeşidine göre aşağıdaki gibi ifade edilirler:

2.b. Rivayet Birleşik Zamanlı Fiiller

Fiil kipleri ile ek fiilin öğrenilen geçmiş zamanı olan “imiş”in birleşmesi ile oluşan fiillerdir.

Emir kipi ve görülen geçmiş zaman kipinin dışında bütün kiplerin rivayet şekilleri vardır.

2.c. Şart Birleşik Zamanlı Fiiller

Fiil kipleri ile ek fiilin şartı “ise”in birleşmesi ile oluşan fiillerdir.

Emir kipi, şart kipi ve istek kipinin şartı yoktur. Bunların dışındaki kiplerin şartlı birleşik şekilleri bulunmaktadır.

ÖZETLE:

• Ek fiil (i)mek fiilidir.
• Ek fiilin dört kiple çekimi vardır. (idi, imiş, ise, -dir)
• Ek fiilin iki tane görevi vardır. İsim soylu sözcükleri yüklem yapar, basit zamanlı fiilleri birleşik zamanlı fiil yapar.
• İsim ve isim soylu sözcüklere gelen ek fiilin olumsuzu “değil” kelimesi ile yapılır.
• Birleşik fiillerin olumsuzu “ma, me, maz, mez” olumsuzluk ekleri ile yapılır.
• Ek fiilin geniş zamanında (i)mek fiili düşer. Sözcükte şahıs eki ve bazen de cümlenin anlam akışına göre geniş zaman anlamını veren “dir” eki kullanılır.
• Birleşik zamanlı fiil çekimlerinde fiile ait kip,  ek fiile ait  kipten her zaman önce gelir.

Ayrıca ilgili videolardaki ek fiil konu anlatımlarından da yararlanabilirsiniz arkadaşlar. Ek fiil ile ilgili sormak istediğiniz her şeyi bizlere sorabilirsiniz. Başarılar dileriz.